Sraosha & Rakasha

(ή Οι αποσιωπημένες στον ευθύγραμμο λαβύρινθό τους)

(από το Hotel Memory, του Μισέλ Φάις -- με κάποιες μικροδιορθώσεις ορθογραφικές. Τα εκεί λάθη οφείλονται σε δική μου αβλεψία, όχι του ξενοδόχου.)

Ακόμα και αν ξέρουμε ποια είναι η Camille Claudel και η Clara Schumann, μάλλον σε ελάχιστους από εμάς διαφεύγει ότι πάνω από το 50% του πληθυσμού αντιπροσωπεύεται από πάρα πολύ λίγες γυναίκες καταξιωμένους επιστήμονες, στοχαστές, συγγραφείς και δημιουργούς. Επιπλέον, πιθανότατα δεν έχουμε υπόψη μας τη Sophie Germain, μια από τις σημαντικότερες μορφές στον κόσμο των μαθηματικών, της κλάσης του Euler και του Gauss. Αμα είσαι γυναίκα, η φιλοσοφία και οι επιστήμες βρίσκονται, απλούστατα, πίσω από κλειδωμένες πόρτες για σένα.

Και η καλλιτεχνική δημιουργία; Ας μετρήσουμε τις γυναίκες δημιουργούς που γνωρίζουμε. Ας κρατήσουμε, κλείνοντας ένα-ένα τα δάχτυλα όπως ο σολωμικός μοναχός Διονύσιος δίπλα στο φιλιατρό, όσες θεωρούμε "σημαντικές". Όταν οι γυναίκες δημιουργοί δεν πέφτουν θύματα πατερναλισμού, εγκλεισμού και λογοκλοπής (υποθέτοντας ότι έχουνε στο μεταξύ καταφέρει να μαθητεύσουν προς την κατεύθυνση που η κλήση τους τις ελκύει), τις αναλαμβάνουν η κριτική και το κοινό (αμφότερων φύλων). Οι γυναίκες δημιουργοί καταλογογραφούνται καταλλήλως: ευαίσθητες αλλά ρηχές, οξυδερκείς αλλά μονόπλευρες, ανθρωπίστριες αλλά μελό. Κατάλληλες να εκτελούν μουσική, όχι να τη συνθέτουν. Ικανές να ενσαρκώνουν ηρωίδες στο σανίδι, όχι να τις πλάθουν δραματουργικά ή να τις σκηνοθετούν. Ιδανικές για ποίηση (και δη κλειστών χώρων), όχι για πεζογραφία (και δη διαστάσεων τοιχογραφίας). Αναντικατάστατα μοντέλα για εικαστικούς -- όμως πόσες γυναίκες εικαστικούς καλλιτέχνες μπορείτε να ονομάσετε; Υπάρχουν έργα στη λογοτεχνία, στη μουσική, στις εικαστικές τέχνες που να απηχούν την ανθρώπινη κατάσταση; που να αποκαλύπτουν την ανθρώπινη φύση; που να προβάλλουν ολοζώντανα μπροστά μας τα καθολικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης; Ναι. Πόσα από αυτά είναι γραμμένα από γυναίκες;

Η πορεία των γυναικών δημιουργών περνάει μέσα από έναν λαβύρινθο που όμως αποτελείται από έναν μακρύ ευθύγραμμο καφκικό διάδρομο με μια σειρά κλειδωμένες πόρτες κατά μήκος του: να καταφέρεις να λάβεις εκπαίδευση και μαθητεία, να ασχοληθεί κάποιος με τα πρωτόλειά σου, να διαδοθεί το έργο σου, να κάνεις θυσίες, να ασχοληθεί μαζί σου η κριτική ώστε να γυρίσεις πίσω στο έργο σου και να το παλέψεις κι άλλο, να κάνεις θυσίες, να μη χαθείς εκτελώντας την "ιερή" κι ανθρώπινη αποστολή της οικογένειας, να κάνεις θυσίες, να σε ανθολογήσει και να σε μνημονεύσει η κριτική... Ακόμα και όσες καταφέρουν να ανοίξουν όλες τις πόρτες, μπροστά τους βρίσκουν όλους εκείνους τους άνδρες συναδέρφους τους οι οποίοι δε χρειάστηκε ποτέ να διαπραγματευτούν τις κλειστές πόρτες και τις κλειδαριές τους, παρά πέρασαν μπροστά από αυτές πηγαίνοντας απ' έξω και από γύρω.

Πρέπει λοιπόν να αναφέρω ονόματα; Ελληνίδων αποσιωπημένων δημιουργών; Να μιλήσω για το παραγνωρισμένο έργο και την παρεξηγημένη προσωπικότητά τους; Δυστυχώς των περισσοτέρων δε γνωρίζω καν τα ονόματα, πολύ περισσότερο το έργο ή τη σημασία του. Αυτό συμβαίνει και επειδή πολλές από αυτές δεν κατάφεραν να γράψουν ή να ζωγραφίσουν ή να συνθέσουν τίποτα.

Την επόμενη φορά λοιπόν που, λόγου χάρη, θα σαρκάσετε ακόμα μία ελληνίδα πεζογράφο, ατελή Sei Shonagon προς βρώσιν σε παραλίες ή σε μισοάδεια διπλά κρεβάτια, σκεφτείτε ότι -- αν ήταν άντρας -- μπορεί και να θαυμάζατε τη λεπτοφυή πρόζα του, την τόλμη του, τους ρεαλιστικούς χαρακτήρες του, καθώς και τη διακριτική ματιά του στην καθημερινότητα...